Inne,  Postępowanie karne,  Postępowanie sądowe

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie

Głośnym w ostatnim czasie tematem było niesłuszne skazanie Tomasza Komendy, który w skutek błędu wymiaru sprawiedliwości spędził w zakładzie karnym przeszło 18 lat. Tak skrajne przypadku błędów wymiaru sprawiedliwości zdarzają się bardzo rzadko. Zdecydowanie częstszym zjawiskiem są niewątpliwie niesłuszne zatrzymania czy tymczasowe aresztowania. Co zatem w sytuacji kiedy osoba zostaje tymczasowo aresztowana jednak nie dochodzi do skazania lub osoba tak w procesie karnym zostaje uniewinniona?

W wyżej wskazanej sytuacji osoba taka może domagać się również odszkodowania oraz zadośćuczynienia. Na mocy art. 552 § 4 k.p.k. odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania.

Nie ma zatem wątpliwości, iż prawo powinno przewidywać system rekompensowania szkody i krzywdy powstałej na skutek niesłusznego pozbawienia wolności. Uzasadnienie dla takiej formy rekompensaty krzywdy znajdują się już w postaci norm prawa międzynarodowego. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 9 ust. 5 stanowi, że każdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany, ma prawo do odszkodowania, do którego może dochodzić w drodze sądowej. Podobne zapisy można znaleźć także w art. 5 ust. 5 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, który stwierdza, że każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. Ponadto Konstytucja RP w art. 41 ust. 5 wskazuje, iż każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji podstawą do dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia jest przesłanka niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. Zatem należy odpowiedzieć sobie na pytanie kiedy możemy mówić o niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniu, otóż omówienie i wykładnia tego pojęcia zostały ostatecznie zweryfikowane w uchwale Sądu Najwyższego z 15 września 1999 roku, a to: Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., jest takie tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k., oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego (podejrzanego), powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności, prawomocnego jej rozstrzygnięcia. Dlatego odszkodowanie i zadośćuczynienie służy tylko wtedy, gdy w świetle realiów sprawy nie ma wątpliwości, że aresztowanie lub zatrzymanie nie powinno nastąpić lub nie powinno trwać tak długo, jak w rzeczywistości trwało.

Zdecydowanie łatwiej jest orzec o braku słuszności w stosowaniu tymczasowego aresztowani gdy dochodzi do uniewinnienia oskarżonego w toku postępowania karnego. W takiej sytuacji możemy mówić niejako o automatyzmie, gdyż w tym przypadku na dowód braku słuszności w zastosowaniu tymczasowego aresztu wskazuje wyrok uniewinniający. Wtedy istotne jest jedyne ustalenie w jakiej wysokości będzie się należało zadośćuczynienie i odszkodowanie. Ważne jest również wskazanie, iż nie ma znaczenia, czy wyrok uniewinniający zapadł z uwagi na wykazanie braku sprawstwa lub winy, czy też na skutek nie dających się usunąć wątpliwości lub braku dostatecznych dowodów do przypisania oskarżonemu odpowiedzialności (Wyrok SN z 13 czerwca 2002 r., V KKN 125/0).

Nie sposób nie wspomnieć jednak o sytuacji która wyłącza możliwość dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa, który to wskazany jest w art. 553 (§ 1 i § 2) k.p.k. Powyższy zastrzega jednak negatywne przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa które można wskazać między innymi na fałszywych wyjaśnień czy wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania.

Warto również wiedzieć, iż roszczenia odszkodowawcze i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznawania spraw z zakresu odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie jest sąd okręgowy, natomiast miejscowo właściwy jest sąd okręgowy, w którego okręgu nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego.

Ponadto postępowanie takie jest wolne od kosztów (art. 554 § 2 k.p.k.).

Na koniec trzeba jeszcze wskazać, iż podobnie jak w przypadku postępowań cywilnych sposobami naprawienia szkody w postępowaniu odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa (tj. postępowanie karne za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie) jest: odszkodowanie, zadośćuczynienie oraz renta.

Podsumowując należy wskazać, że w sytuacji niewątpliwie niesłusznego tymczasowego zatrzymania czy aresztowania jak również w sytuacji krańcowej czyli niesłusznego skazania, osobie takie przysługuje prawo do domagania się odszkodowania, zadośćuczynienia oraz renty w toku procesu karnego przeciwko Skarbowi Państwa, które to postępowanie wolne jest od opłat.

 

Adwokat Iwona Wachel Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie. Jako adwokat w ramach swojej praktyki zajmuje się m.in. prawem cywilnym oraz prawem karnym z uwzględnieniem etapów obejmujących postępowanie przygotowawcze, proces sądowy, postępowanie wykonawcze. Specjalizuje się w sprawach odszkodowawczych z uwzględnieniem wypadków komunikacyjnych, wypadków przy pracy, wypadków w rolnictwie, wypadków za granicą, błędów medycznych oraz naruszenia dóbr osobistych.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *