Poniższy artykuł powstał w znacznej mierze z uwagi na głośny dokument „Tylko nie mów nikomu” w reżyserii braci Sekielskich. Link – https://www.youtube.com/watch?v=BrUvQ3W3nV4.
Motywem przewodnim tego artykuł jest jednak nie dokonanie oceny treści zawartej w dokumencie braci Sekielskich, ale poruszenie ważnego problemu jaki dotyka ofiary – pokrzywdzonych, a mianowicie braku wiedzy jak wyglądają postępowania cywilne i karne w tego typu sprawach. Nadmieniam, że sprawy te są niezwykle delikatne i wymagają taktu i rzeczowego podejścia do tematu. Chcąc rzeczowo i co ważne zgodnie z obowiązującą obecnie w Polsce procedurą cywilną i karną naświetlić możliwości prawno-karne i cywilno-prawne jakie posiadają ofiary tego typu przestępstw, zachęcam to lektury poniższego tekstu.
SPRAWA KARNA
W pierwszej kolejności trzeba wskazać, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym w Polsce (na dzień publikacji tego artykułu), osoba, wobec której dokonano czynu, który można zakwalifikować jako Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności(art. 197 kodeksu karnego i następne), może zgłosić do organów ścigania ten fakt, a Policja i Prokuratura ma obowiązek zbadać taką okoliczność pod kątem ustalenia czy mogło dojść do popełnienia przestępstwa. Takie działanie ma szczególne uzasadnienie, kiedy mówimy o dokonaniu tego typu czynów wobec osób poniżej 15 roku życia. Co niezwykle ważne w sytuacji, kiedy czyn popełniony został wobec osoby poniżej 15 roku życia jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata to okres przedawnienia karalności takiego czynu wynosi 20 lat, tak jak ma to miejsce np. w przypadku przestępstwa zgwałcenia (art. 197 § 3 pkt 2 kk, art. 101 § 1 pkt 2 kk).
Nie sposób ukryć, iż wykazanie, że doszło to tego typu przestępstwa bywa niezwykle trudne, często z uwagi na ograniczony materiał dowodowy – najczęściej słowo przeciwko słowu. Ponadto najczęściej do takich czynów zabronionych dochodzi w zamkniętych, izolowanych pomieszczeniach, kiedy ofiara zastraszana, a sprawca zdarzenia jest osobą posiadającą silniejszą pozycję społeczną i większą siłę fizyczną. Nadto nie rzadko sprawca wykorzystuje system zależności ofiary od niego.
Wspomniałam w moim wcześniejszym artykule, że dla wytoczenia procesu cywilnego o odszkodowanie nie jest konieczne posiadanie wyroku karnego. Przeciwnie sąd cywilny związany jest jedynie w toku procesu cywilnego wyrokiem karnym skazującym, co do wskazania osoby sprawcy i ustaleń poczynionych przez ten Sąd w toku procesu karnego. Co to oznacza w praktyce dla ofiar takich przestępstw? Otóż bardzo wiele, gdyż bardzo często w tego typu sprawach postępowania karne z różnych względów miały bardzo różne rozstrzygnięcia i to właśnie ten etap tych spraw jest dla pokrzywdzonych najbardziej traumatyczny. Pomimo trudności jakie mogą wystąpić na etapie postępowania karnego jest ono bardzo ważne dla uzyskania sprawiedliwości dla ofiar przestępstw seksualnych i z pewnością są bardzo przydatne w sprawach o odszkodowanie przed sądem cywilnym.
Ważne jest jednak to, że nawet kiedy przedawnieniu uległa karalność czynu, nie oznacza to, że osoba która czynem takim wyrządziła szkodę nie może odpowiadać cywilno-prawnie za wyrządzoną krzywdę w toku procesu cywilnego.
SPRAWA CYWILNA: ODSZKODOWANIE I ZADOŚĆUCZYNIENIE
W pierwszej zasadniczej kwestii trzeba powiedzieć jasno, że w sytuacji, kiedy do wystąpienia szkody w wyniku przestępstw seksualnych osobą bezpośrednio odpowiedzialną za naprawienie tej szkody jest sprawca zdarzenia. Przy czym na kanwie filmu braci Sekielskich trzeba stanowczo wskazać, że nie ma znaczenia, że ksiądz dopuścił się molestowania seksualnego poza posługą kapłańską. Obowiązki kapłana nie są ograniczone miejscem i czasem. Dlatego też trzeba wiedzieć, żew ściśle określonych sytuacjach kościół(diecezja lub archidiecezja) może odpowiadać za winę własną na zasadzie art. 415 kodeksu cywilnego. Sytuacja taka może mieć miejsce tylko wtedy, gdy Kościół wiedział lub powinien był wiedzieć o nadużyciach seksualnych, dokonywanych przez księdza,tolerował je lub ukrywał, albo też zaniechał podjęcia skutecznych działań, jakie zniweczyłby takie postępowanie. Niedawny wyrok zasądzający na rzecz ofiary księdza w wysokości miliona złotych i 800,00 zł miesięcznej dożywotniej rentyzostał utrzymany przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu – przeciwko Towarzystwu Chrystusowemu dla Polonii Zagranicznej. Na chwilę obecną jest to wyrok precedensowy, który potwierdza tym samym odpowiedzialność organów kościoła za czyny popełnione w ramach sprawowania posługi kapłańskiej przez osobą duchowną.
Wyroki poznańskich sądów są rewolucyjne nie tylko z powodu wysokiej sumy zadośćuczynienia, ale przede wszystkim ze względu na rozwinięcie wykładni art. 430 kc. Z treści wyroku zarówno Sądu Okręgowego jak i Sądu Apelacyjnego można wywieść, że na bazie art. 430 kc za czyny księdza-pedofila finansowo odpowie Kościół Katolicki, tak jak odpowiada za szkodę ten, kto na własny rachunek i pod swoim kierownictwem powierza wykonanie innej osobie określonych czynności. W tym kontekście trzeba też wspomnieć, że na umocnienie takiej linii orzeczniczej wpływa też doświadczenia innych sądów europejskich i treść art. 3 Konwencji o prawach człowieka (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania)oraz art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego). Europejski Trybunał Praw Człowieka mierzy się z tego rodzaju problemami od wielu lat, więc posiłkowanie się jego dorobkiem przy wydawaniu wyroku przez polskimi sądami jest jak najbardziej uzasadnione.
Z uwagi na odszkodowawczy charakter tych spraw, osoba poszkodowana takim przestępstwem, może wzywać podmiot odpowiedzialny do naprawienia szkody do zapłaty na jej rzecz zadośćuczynienia i odszkodowania (w tym kosztów leczenia, renty płatnej miesięcznie, skapitalizowanej renty za okresy wcześniejsze, itp.). Wysokość szacowanego zadośćuczynienie jest kwestią indywidualną i obecnie z uwagi na ubogie orzecznictwo krajowych sądów, trzeba posiłkować się wyrokami europejskich sądów i amerykańskich. Kwestia odszkodowania jest tematem zupełnie indywidualnym, gdyż często konieczne jest podejmowanie przez poszkodowanych długoletniego leczenia specjalistycznego czy zakupu leków, jak też utrata możliwości zarobkowania bądź utrata widoków na przyszłość. Wszystkie te okoliczności powinny być w sposób indywidualny rozpatrywane w oparciu o okoliczności zdarzenia i skutki jakie wywołuje ono na życie poszkodowanych.
PODSUMOWANIE
Odpowiedzialność za dokonanie czynu przestępstwa seksualnego przez księdza podlega karze zgodnie z treścią przepisów zawartych w rozdziale XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności – kodeks karny. Ponadto Kościół Katolicki (diecezje) w Polsce może ponieść odpowiedzialność cywilną na czterech podstawach prawnych:
– za winę własną (art. 415 k.c.);
– za winę organu (art. 416 k.c.);
– za winę w wyborze(art. 429 k.c.),
– za podwładnego(art. 430 k.c.).
Podstawy te mogą wystąpić oddzielnie lub łącznie.
Nie można też zapominać o odpowiedzialności cywilnej samego sprawcy czynu która nie zostaje wyłączona z uwagi na odpowiedzialności Kościoła Katolickiego zgodnie z treścią w/w artykułów kodeksu cywilnego.
WARTO ZOBACZYĆ:
– Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 2 października 2018r., sygn. akt: I ACa 539/18;
– Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 22 stycznia 2018 r., sygn. akt XII C 875/16;
– O’Keeffe przeciwko Irlandii – wyrok Wielkiej Izby ETPC z 28 stycznia 2014 r., skarga nr 35810/09;
